کلمه "زهر مار" را امروز در شورای شهر یزد شنیدیم .

 در جلسه امروز شورا  در مورد نامگذاری یکی از خیابان های شهر یزد  و تصویب آن توسط شوراییان  بحث پیرامون موضوع ادامه یافت و کمی هم دنباله دار شد، تعدادی از اعضاء شورا  و حاضرین در جلسه شروع به دست زدن کردند که متاسفانه یکی از اعضاءمخالف نامگذاری خطاب به حضار از کلمه "زهر مار" استفاده نمود که همه را شوکه کرد!!!

رییس شورای شهر یزد هم با تذکر به حضار درخواست کرد که تکرار نشود و مخالفین حضور ناظرین هم بحث عدم حضور افراد ناظر را مطرح کردند که قبلا هم روی آن بحث شده بود و فرماندار و دیگر مسئولین هم حق را به مردم دادند که حق حضور در جلسات شورا را دارند !!!!

نمی دانیم تلفظ این جمله توسط یکی از اعضاء شورای شهر یزد که اصلا از ایشان انتظار نمی رفت ،را چگونه تعبیر کنیم !!!هر چه گشتیم نتوانسیم آن را بابیم و برای اینکه مخاطبان این کلام دنبال معنی ان نگردند تمام معانی این کلمه را پیدا کرده و در ادامه آورده ایم که احیانا اگر دوستان خواستند این جمله فرهنگی را استفاده کنند از قبل بدانند که چه چیز را به چه کسی می گویند !!!!

زهر مار

لغت نامه دهخدا

زهر مار. [ زَ رِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) لعاب حیه . سمی که از نیش مار برآید و اغلب کشنده است و امروزه از انواع این زهرها در داروسازی استفاده می نمایند و قدما آنرا معادل سمی مهلک می گرفته اند :
می دشمن مست و دوست هشیار است
اندک تریاق و بیش زهر مار است
در بسیارش منفعت اندک نیست
در اندک او منفعت بسیار است .

(منسوب به ابوعلی سینا).

نیز بخواهد گزید اگر بهشم
زین سپس آسیب زهر مار مرا.

ناصرخسرو.

از پی تهذیب ملک قبض کنی جان خصم
کز پی تریاک نوش نفع کند زهر مار.

خاقانی .

اگر خود شود غرقه در زهر مار
نخواهد نهنگ از وزغ زینهار.

نظامی .

شکم پر زهر مارش باد و کژدم
که راحت خواهد اندر رنج مردم .

سعدی .

|| چیز بسیار تلخ را نیز به زهر مار... مانند کنند: این خربزه مثل زهر مار تلخ بود. (از فرهنگ عامیانه ٔ جمال زاده ). || (صوت مرکب ) نفرین گونه ای است . کلمه ٔ اهرمنی بجای بلی . کوفت . آتشک . درد بیدرمان . کوفت کاری . زغنبوت . قزل قورت . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). لفظ دشنام است و در جواب کسی که تقصیر یا غفلتی کرده است چون انسان را صداکند گفته می شود، وقتی که کودک مقصری مادرش را صدا کند... و مثلاً گوید: «مامان »، در جوابش گویند: «زهر مار». (از فرهنگ عامیانه ٔ جمال زاده ).

زهر مار کاربرد درمانی بسیاری دارد.

مار یکى از مفیدترین حیوانات این کره خاکى براى تولید انواع دارو ها و سرم ها و واکسن هاست و جالب اینکه این دارو ها از بزاق دهان یا همان زهر مارهایى تهیه مى شوند .

با این حال تخمین زده مى شود که سالانه ۵ میلیون مار گزیدگى در سراسر جهان اتفاق مى افتد که مسئول ۱۲۵ هزار مرگ در طول سال است. مار گزیدگى خصوصاً در مناطق گرمسیرى و نواحى که قطب کشاورزى است به وفور دیده مى شود زیرا در این مناطق تعداد زیادى مار در همزیستى با انسان به سر مى برند.

ولى فقط این ها براى انسان خطرناک نیستند چون بعضى از مار هاى غیر سمى شکار خود را با پیچیدن به دور قفسه سینه جاندار و اعمال فشار و انقباض و شکستن قفسه سینه حیوان که باعث جلوگیرى از تنفس جاندار یا ایجاد ایست قلبى مى شود از پاى در مى آورند .
مواد سازنده سم مارها
سم مار در حقیقت نوع تغییر یافته بزاق دهان مار است که از غدد بزاقى تغییر یافته براى این کار تولید مى شود و از طریق دندان هاى تو خالى جلوى دهان مار به بدن جاندار تزریق مى شوند.

در سم مار تعداد زیادى مواد شیمیایى وجود دارد که هر کدام به قسمتى از بدن جاندار آسیب مى رساند:
سم مار مایعى است روغنى شکل و بر حسب نوع مار به رنگ سفید تا زرد پررنگ، شفاف یا کدر و اندکى اسیدى است. سم مار مخلوطى است از مواد پیچیده پروتئینى با خواص سمى و آنزیمى و مواد غیر پروتئینى از قبیل انواع لیپید ها، کربوهیدرات ها، نمک هاى مختلف فلزى و شبه فلزى، ریبوفلاوین و آب.
سم ماده ایست سرشار از آنزیم.

حدود ۲۶ نوع آنزیم در سم مار ها وجود دارد. در حدود ۹۰ تا ۹۲ درصد از وزن خشک سم را مواد پروتئینى تشکیل مى دهند، که برخى از آنها روى دستگاه عصبى تأثیر مى گذارند، برخى تراوایى غشاى یاخته را تغییر مى دهند و بعضى دیگر موجب تخریب تار هاى ماهیچه اى مى شوند.
به طور خلاصه این مواد شیمیایى به ۴ دسته تقسیم مى شوند. سموم سلولى که باعث آسیب موضعى بافت در محل گزش مى شوند. سموم خونى که باعث خونریزى داخلى مى شوند. سموم عصبى که روى سیستم عصبى اثر مى گذارند و سموم قلبى که مستقیماً قلب را تحت تأثیر قرار مى دهند. گزش توسط مار مى تواند از یک زخم سوراخ مانند کوچک و ساده تا بیمارى تهدید کننده حیات و مرگ را باعث شود. همیشه باید این نکته را مد نظر داشت که علائم اولیه متعاقب گزش مى توانند گمراه کننده باشند و گاهى قربانى در حالى که علائم قابل توجه اولیه ندارد ناگهان به طرف شوک و مشکلات تنفسى سوق پیدا مى کند.
دانشمندان دریافته اند بهره گیرى از سم یک نوع مار کشنده مى تواند جان هزاران بیمار را از مرگ نجات دهد. سم مار تایپان حاوى پروتئین معجزه آسایى است که بلافاصله خون را منعقد مى کند. از این پروتئین که فاکتور رایکس نام دارد مى توان براى توقف خون ریزى به هنگام جراحى قلب و عمل جراحى روى کسانى که در حوادث مجروح شده اند بهره برد. فاکتور رایکس این پروتئین احتمالاً قوى ترین عامل انعقاد خون است که تاکنون کشف شده است.

 به گفته پژوهشگران سم بسیار کشنده نوعى مار مى تواند در درمان ایست قلبى بر اثر ضعف عضلانى مؤثر باشد. به گفته پژوهشگران استرالیایى، سم مار تاپیان در پیشگیرى از ایست قلبى در خرگوش هاى آزمایشگاهى مؤثر است و امید است اثر آن در چند سال آینده در انسان نیز بررسى شود.

پژوهشگران با این بررسى به تهیه داروهاى پیشگیرى کننده ایست قلب امیدوار شده اند. به طور کلى دو شیوه مختلف براى تشخیص یک مار «سمى» از مار«غیر سمى» وجود دارد. روش اول، تشخیص اندازه و نوع حرکت مارهاست. مارهاى سمى دمى کوتاه و کلفت و طرز حرکتى بطئى دارند ( با انبساط و انقباض ). در حالى که مار هاى غیر سمى از قطر وسط بدن تا انتهاى دم باریک تر مى شوند و طرز حرکتشان نیزبه هردوشیوه مستقیم و مارپیچ است .
اما راه دوم تشخیص گزش مار از روى آثار دندانى آنهاست. به دلیل تفاوت درشکل و موقعیت دندان ها در مار هاى سمى و غیر سمى، با دقت در محل گزیدگى مى توان سمى یا غیر سمى بودن آن را تشخیص داد .
سید کاظم مؤذن زاده که ۲۷ سال از عمرخود را با مار ها وصرف شکار و نگهدارى از آنها کرده است با اشاره به انواع سموم مار ها مى گوید: سم مار ها را مى توان به دو دسته کلى تقسیم کرد :
زهر هاى مختل کننده جریان خون :این نوع زهر ها خون، رگ ها و سایر بافت هاى بدن را تجزیه و متلاشى مى کنند. از بارز ترین علائم این نوع زهر، عدم انعقاد خون هست و زهرهاى اعصاب که برخلاف نوع اول زهر هاى اعصاب، اثرى فلج کننده بر سیستم عضلانى، دستگاه تنفسى و قلب دارند .
مزرعه مارها
رولف کرویتس( Rolf Kreutz) مسئول مزرعه مار ها است. در این مزرعه بیش از ۲۰۰ مار سمى نگهدارى مى شود. این مزرعه متعلق به شرکت داروسازى نوردمارک( Nordmark )، در نزدیکى هامبورگ است. بیشتر مارهاى سمى از نوع مارهاى زنگى کشور مالزى هستند. طول این نوع مار ها به ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر مى رسد و پوست شان داراى رنگ هاى سیاه و قهوه اى است. خوراک اصلى مار ها موش است. یک موش زنده خوراک یک مار براى ۲۱ روز است .

مار ها به طور جداگانه درجعبه هاى بزرگ پلاستیکى نگهدارى مى شوند. در طول روزها، مار ها با آرامشى بى نظیر در جعبه خود چنبره مى زنند، اما نزدیک شدن به این مار ها مى تواند عواقب ناگوارى به همراه داشته باشد. کرویتس درباره تأثیرات سم مار در بدن انسان مى گوید: «این سم در آغاز ورود به بدن انسان بافت ها را ازبین مى برد وباعث نابودى شریان ها مى شود که در مواردى منجر به از دست دادن و یا فلج شدن عضو گزیده شده، مى شود. افراد مارگزیده سالیانى دراز دچار عارضه هاى متفاوت خواهند بود . »
در این شرکت داروسازى متخصصان بر این باورند که سم مار ها اثرات شفابخش نیز داشته، به طور مشخص به عنوان داروهاى اولیه در سکته هاى مغزى و قلبى مى توان از آن استفاده کرد. در این گونه حملات که با انسداد شریان ها و لخته شدن خون مواجه هستیم، خون به مغز نرسیده و بخشى از سلول ها براى همیشه از بین مى روند. دقیقاً در چنین مواردى است که باید ماده سمى به دست آمده از مار ها (به نام آنکرود Ancrod ) به کار گرفته شودچراکه این ماده سبب رقیق شدن سریع خون مى شود.
مانفرد کورفورست مسئول تولید داروهاى بیولوژیک درباره تأثیر این ماده مى گوید: «لختگى خون از این طریق مى تواند برطرف شود. پس از حمله مغزى غلظت خون بالا مى رود، با استفاده از این ماده مى توان آن را دوباره رقیق ساخت و حال خون رقیق شده قادر به شست و شوى بخش هایى است که پیش از آن ورود خون بدان ها ناممکن بود. »
ایران، پیشتاز در سم شناسى مار
بخش جانوران سمى انستیتو رازى ایران سابقه اى طولانى در تهیه و تولید انواع دارو ها و پادزهر ها از «مار» هاى ایرانى و خارجى دارد. این بخش که از ۴۰ سال پیش فعالیت خود را آغاز کرده است و پس از ساخت پادزهرهاى منووالان و تتراوالان، اکنون موفق به ساخت نوع پلى والان شده که قادر است زهر ۶ نوع مار مختلف سمى خطرناک را خنثى کند. علاوه بر این، سرم ضدعقرب زدگى که توسط متخصصان ایرانى تولید شده است، در مورد سم ۶ نوع عقرب مؤثر است.
رئیس بخش جانوران سمى و تهیه پادزهر مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازى رازى درباره فعالیت هاى این مرکز مى گوید: «سالانه ۸۵ هزار آمپول محتوى پادزهر مار و عقرب تولید و به وزارت بهداشت تحویل داده مى شود و حدود ۷ تا ۱۰ هزار آمپول نیز به کشورهاى منطقه صادر مى شود.
هر آمپول ۱۰ سى سى پادزهر مار دارد که هنگام مارزدگى، بسته به شدت عوارض حتى تا ۲۰ آمپول تزریق مى شود. هر آمپول حاوى پادزهر به مبلغ ۲۵ دلار به کشورهاى منطقه از جمله اردن صادر مى شود که در صورت وجود تقاضا براى پادزهر عقرب، توانایى صادرات آن هم وجود دارد.

» دکتر عباس زارع میرک آبادى مى گوید: «تاکنون ۷۵ گونه مار و ۲۳ گونه عقرب در ایران شناسایى شده است که باید توجه داشت پادزهر هر جانور سمى مختص آن جانور است یعنى نمى توان پادزهر یک گونه از مار را براى گونه اى دیگر استفاده کرد. » دکتر زارع در توضیح مراحل مختلف تولید پادزهر از سم مار مى گوید: «پس از زهرگیرى از مار یا عقرب، سم خشک مى شود و به صورت پودر درمى آید. »
این پودر با ترکیبى به نام «یاور» مخلوط و با دوز کم به مدت چندین بار (۶ تا ۱۰بار) به صورت زیرجلدى به اسب تزریق مى شود. زمانى که پادزهر به میزان مناسب در خون اسب ساخته شد، خون گیرى انجام و سپس پلاسماى خون اسب جداسازى مى شود. پس از تصفیه و انجام عمل هضم آنزیمى، سرم رسوب داده مى شود. بعد از انجام فرمولاسیون و رسیدن میزان پادزهر به غلظت مورد نظر، تست ها و آزمایش هاى کنترلى متفاوتى روى آن انجام مى شود و پس از تأیید شدن تمام آزمایش ها، پادزهر بسته بندى و به وزارت بهداشت تحویل داده مى شود.

به گفته رئیس بخش جانوران سمى مؤسسه رازى از ۱۰ سال پیش محققان ایرانى تحقیق هایى را روى سموم مختلف جانورى آغاز کرده و توانسته اند توکسین هاى موجود در سموم مختلف عقرب ها را شناسایى و خالص سازى کنند، توالى اسیدهاى آمینه و ساختمان سه بعدى آنها را در سموم عقرب مشخص کنند و با بررسى عوارض مختلف این زهر ها روى حیوانات به نحوه تأثیرگذارى آنها پى ببرند.
وى تصریح مى کند: «علاوه براین ازچندى پیش، تحقیق هاى گسترده اى را روى امکان درمان بعضى بیمارى هاى لاعلاج مانندسرطان توسط پپتیدهاى پروتئینى موجود در زهر هاى مار و عقرب آغازکرده ایم وطى دستاوردى بى نظیر موفق به ساخت ترکیبى از زهرهاى جانورى با عنوان«۵۸ ICD»شده ایم که در مراحل آزمایشگاهى باعث ازبین رفتن سلول هاى سرطانى ومانع رشد۰‎/۲درصدى آنها و همچنین مرگ طبیعى این سلول ها شده است. »
دکتر زارع درپایان در تشریح برنامه هاى آینده این بخش مى گوید: «قرار است مدل هاى حیوانى بیمارى MS را ایجاد و تأثیر زهرمار و عقرب را روى این بیمارى بررسى کنیم. »

زهر مار خاصيت لكه زدايي دارد

زهر مارهاي سمي مي تواند لكه هاي خون بر جاي مانده بر روي لباسها را بخوبي پاكسازي كند. به نوشته هفته نامه علمي «نيچر» شيمي داني به نام دوين ايموتو كه به تحقيق در مورد اثر ضد حمله قلبي و سكته مغزي سم مارها علاقه داشته در جريان بررسي هاي خود درباره خاصيت زهر مار براي جلوگيري از لخته شدن خون به اين نكته توجه كرد كه احيانا اين نوع مواد سمي مي توانند كاربردهاي ديگري نيز داشته باشند. مارهاي سمي در هنگام حمله, از خاصيت ضد لخته شدن خون در زهر خود براي از پاي در آوردن سريعتر شكار استفاده مي كنند. شيمي داناني نظير ايموتو از مدتها قبل در تلاش بودند كه از اين خاصيت براي تهيه داروهايي كه مانع از لخته شدن خون در بدن انسان مي شوند استفاده كنند. ايموتو نظير ديگر همكاران خود در انديشه يافتن كاربردهاي گسترده تري براي زهر مارهاي سمي بوده است اما برخلاف اين همكاران او توجه خود را به آنزيم خاصي در سم مار معطوف كرد كه از خاصيت لكه زدايي نيز برخوردارست. اين شيمي دان با كمك دستياران خود موفق شده است نوعي آنزيم غير سمي را در زهر ماري به نام فلوريدا كاتن ماوس كه نوعي مار آبزي خطرناك است كشف كند كه مي تواند تا حد خوبي (هرچند به صورت كامل) لكه هاي خون خشك شده بر روي لباسها را برطرف كند. به گفته ايموتو از جنبه نظري هر نوع جانور نيش زن يا خون مكنده نظير ساس, عنكبوت و زالو نيز مي توانند آنزيمهايي توليد كنند كه با لخته شدن خون مقابله مي كند. اين نوع آنزيمها توده مولكولهاي موسوم به فيبرين را كه به صورت دلمه روي زخم ظاهر مي شوند, از هم باز مي كنند. مي توان اين آنزيمها را با مواد ديگر تركيب كرد تا خاصيت لكه زدايي آنها به حداكثر افزايش يابد. هرچند كه هنوز اين نكته بر محققان روشن نيست كه آيا اين آنزيمها مي توانند در آب سرد و گرم به يكسان اثر خود را ظاهر سازند يا نه.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا